Sosyalist Eşitlik Partisi (ABD) Ulusal Sekreteri Joseph Kishore’un 2024 Uluslararası Çevrimiçi 1 Mayıs Toplantısı’nda yaptığı konuşma.
Haymarket Şehitleri’nin tarihi anıtının yanında duruyorum. Chicago işçi sınıfının bu liderleri 1880’lerde bir komplo sonucu işlemedikleri bir suçtan dolayı idam edilmişti.
Dördüncü Enternasyonal’in Uluslararası Komitesi, işçi sınıfının uluslararası dayanışma günü 1 Mayıs’ı kutluyor.
Fakat pek çok işçi, 1 Mayıs’ın kökenlerinin burada, Haymarket’te ve İç Savaş’tan sonra ortaya çıkan Sekiz Saatlik İşgünü hareketinde olduğunu bilmiyor olabilir.
Karl Marx, İç Savaş sırasında Amerikan işçi sınıfının ortaya çıkışını öngörmüştü. Marx, 1864 yılında, Birinci Enternasyonal adına, Abraham Lincoln’ın İç Savaş’ın ortasında yeniden seçilmesini kutlamak için bir mektup yazdı.
“Avrupa’nın emekçileri, Amerikan Bağımsızlık Savaşı’nın orta sınıf için yeni bir yükseliş dönemi başlatması gibi, Amerikan Kölelik Karşıtı Savaş’ın da emekçi sınıflar için yeni bir yükseliş dönemi başlatacağından eminler,” diye yazmıştı Marx.
Marx’ın öngörüsü kısa sürede doğrulandı. 1867’ye gelindiğinde Kapital’de şunları yazabilmişti: “… köleliğin ölümünden yepyeni bir yaşam doğuverdi. İç savaşın ilk meyvesi, lokomotifin dev adımlarıyla Atlantik’ten Pasifik’e, New England’dan Kaliforniya’ya uzanan sekiz saat mücadelesi oldu.”*
O yıllarda Chicago, Amerikan kapitalizminin ve onunla birlikte işçi sınıfının muazzam büyümesini simgeliyordu.
Lincoln’ın Cumhuriyetçi kongresinde başkan adaylığını kabul ettiği 1860 yılında yaklaşık 100 bin olan nüfus, 1880 yılında 500.000’e ulaşmıştı. Bu, uluslararası bir işgücüydü.
1880’lerde şehrin nüfusunun yüzde 80’i yabancı kökenlilerden ya da yabancı kökenlilerin çocuklarından oluşuyordu.
1886’da bu “dünya işçileri” arasında sekiz saatlik işgünü için bir kez daha çağrı yükseldi: “8 saat iş, 8 saat uyku, 8 saat canımız ne isterse!” onların sloganıydı.
1 Mayıs’ta ülke çapında grevler ve protestolar düzenlendi. Chicago’da düzenlenen yürüyüşe 80 bin kişi katıldı.
4 Mayıs’ta polis Haymarket Meydanı’nda devam eden bir mitinge saldırdı. Bir bomba patladı. Patlamada ve polisle yaşanan arbedede yedi polis memuru ve dört sivil öldü.
Yetkililer Chicago’nun işçi sınıfı liderlerini düzmece bir yargılamayla, yeterli delil olmadan mahkûm etti. Haymarket’teki ölümlerle ilgili olarak haksız yere suçlananlardan dördü; George Engel, Adolph Fischer, Albert Parsons ve August Spies, 11 Kasım 1887’de idam edildi.
Hükümlüler darağacına götürülürken Marseillaise marşını söylediler. Spies’ın son sözleri “Sessizliğimizin bugün boğduğunuz seslerden daha güçlü olacağı vakit gelecek” oldu.
Beşinci şehit Louis Lingg ise bir gün önce hapishanede öldürülmüş ya da intihar etmiştir.
İki yıl sonra, 1889’da, İkinci Enternasyonal, Fransız Devrimi’nin 100. yıldönümünde Paris’te kuruldu.
Bir Fransız delege, Amerika’daki olayları anmak üzere ertesi yıl 1 Mayıs’ta “büyük bir uluslararası gösteri” yapılmasını önerdi. 1890 yılında tüm Avrupa ve Kuzey Amerika’da gösteriler düzenlendi.
Yıldönümü bundan sonra her yıl kutlandı. Rus işçiler ilk kez 1891’de, Çinli işçiler ise 1927’de kutladılar.
Şimdi sosyalist ve enternasyonalist gelenekleri yeniden canlandırmanın tam zamanı!
Dipnot
* Karl Marx, Kapital – I. Cilt (İstanbul: Yordam Kitap, Eylül 2017), s. 292. Almancadan çevirenler: Mehmet Selik ve Nail Satlıgan.