Lev Troçki’yi Savunurken’in ilk basımının giriş bölümünde, 20. yüzyılın bu büyük devrimcisinin suikasta kurban gidişinin üzerinden 70 yıl geçmesine rağmen hayatının sadece tarihsel bir tartışmanın değil, aynı zamanda çağdaş siyasal anlaşmazlıkların da konusu olduğunu belirtmiştim. Troçki’nin siyasi yaşamı 20. yüzyılın ilk kırk yılına yayılmış olsa da, kendisinin eylem ve fikirleriyle ortaya çıkardığı tutkuların, 21. yüzyılın ikinci on yılını yarılamaya yaklaşmışken bile kesintiye uğradığını gösteren bir iz yoktur. Lev Troçki’yi Savunurken’inbu genişletilmiş ikinci basımı, ilk basımının ardından yaşanan tartışmalardan ortaya çıkmıştır.

Lev Troçki’yi Savunurken, üç Britanyalı akademisyen –Ian Thatcher, Geoffrey Swain ve Robert Service– tarafından, biyografi perdesi ardına gizlenerek siyasal amaçla yazılan Troçki karşıtı sert eleştirilere cevap olarak yazılmıştır. Kitap, bu sahte biyografilerin akademik tarihçiliğin temel standartlarını ihlal ettiklerini kanıtlamaktadır. Bunlar; çarpıtmalardan, yarı gerçeklerden ve düpedüz uydurmalardan oluşan ve ele aldıkları karakteri suikasta uğratan yalancı ve kötü niyetli denemelerdir.

Bu üç yazardan hiçbiri, kitaplarını ifşa etmemi çürütmeye yönelik bir girişimde bulunmadı. Birbirine benzer şekilde Thatcher, Swain ve Service; cinayete denk bu tarih yazımından meslektaşlarının ve elbette basının vasıtasıyla sıvışabileceklerini düşündüler. Nihayetinde kendilerini garanti altına almışlardı; adı dünya sosyalist devrimiyle eş anlamlı olan Troçki’nin karalanmasına kim itiraz edecekti ki? Troçkistler belki de. Peki ya onların eleştirilerine medya ya da akademik camiadan kim önem verecekti ki?

Bu üçlünün en iyi bilinen ve en yeteneksizi olan Oxford Üniversitesi’nden Profesör Robert Service, tarihçinin zanaatını peş paralık etmesinin açığa çıkarılmasının çok da önemsenmeyeceği konusunda kendinden özellikle emindir. Kitabı kendi nefret ve önyargılarını pohpohlayan bir yazarın kitabına övgüler yağdırmaktan son derece mutlu komünizm karşıtı eleştirmenlerin büyük takdirini kazanan Service’in biyografisi Britanya’da 2009 yılında yayımlandı. Britanya’nın sağcı sansasyon medyasından fışkıran övgüler, Service’in aklını başından aldı ve Londra’da kendi şerefine düzenlenen bir kitap tanıtım toplantısında bu profesör, eserinin gerçek amacını ağzından kaçırıverdi: “Yaşlı kurt Troçki hâlâ yaşıyordu. Ama buz baltasının hakkıyla yerine getiremediği onun canına okuma işini, sanırım ben becerebildim.”^[1]

Fakat Service kibrinin zirvelerindeyken felaket birdenbire geldi çattı. Nemesis The American Historical Review’in (AHR) Haziran 2011 sayısında bir değerlendirme yazısı biçiminde belirdi. Britanya’da yayımlanmasının ardından Service’in Troçki’si Harvard University Press tarafından Amerika Birleşik Devletleri’nde de yayımlanmıştı. Lev Troçki’yi Savunurken,saygın akademik yayınevlerinin Service’in gülünç eserinin basılması işine entelektüel olarak utanç verici nitelikteki bulaşmalarına dikkat çekiyordu. Görünüşe bakılırsa The American Historical Review bu işi ciddiye almış ve Stanford Üniversitesi’nden Bertrand M. Patenaude’ı Service’in Troçki’si ve benim Lev Troçki’yi Savunurken kitabım üzerine ortak bir değerlendirme hazırlamak için görevlendirmişti. Patenaude’ın bu işte görevlendirilmesine neden olan özel niteliği; Troçki’nin Meksika’da sürgünde geçirdiği hayatının son yılları ile ilgili yakın zamanda bir çalışma kaleme almış olmasıydı.

Patenaude’ın iki kitabı incelemesinin sonucu, benim eleştirilerimin kesin bir şekilde onaylanması ve Service’in kitabının da çarpıcı bir biçimde suçlanması oldu. Patenaude şöyle yazıyordu:

North’un Troçkizmi göz önüne alındığında, Service’e karşı abartılı bir yaklaşım sergilemesi ihtimalinden haklı olarak şüphelenebiliriz. Fakat kendisinin kitabı dikkatlice incelendiğinde, Service’e yönelik eleştirisinin, tam da Troçki uzmanı Baruch Knei-Paz’ın kitabın arkasındaki tanıtım yazısında belirttiği gibi, “detaylı, titiz, iyi savunulmuş ve yıkıcı” olduğu görülmektedir.^[2]

Benim Service’e yönelik suçlamalarımı özetlemekle yetinmeyen Patenaude, buna ilaveler de yapmıştır. Service’in kitabındaki olgusal hataları “dudak uçuklatan cinsten” olarak tarif ederek; Troçki’yi karalarken “olguların Service’i çok da bağlamadığını” açık bir aşağılama ile belirtir. Patenaude’e göre, “Service, iddialarını kanıtlayacak deliller bulamayınca; attığı iftiralar bir yana, ucuz darbeler vasıtasıyla okurlarını Troçki’nin aşağılık bir adam olduğuna ikna etmeye çalışmaya devam eder.”^[3]

Patenaude, değerlendirmesini bitirirken şunları ifade eder:

North; Service’in biyografisini “ısmarlama yazı yazan yazar işi” olarak adlandırır. Sert bir ifade, fakat tamamen haklı. Harvard University Press, akademik tarihçiliğin temel standartlarını karşılamayan bir kitaba basım izni vermiştir.^[4]

Alanında yetkin bir akademik derginin sayfalarında herkesin önünde baştan savma bir araştırma ve tarihsel kayıtların kasten tahrifatıyla suçlanmasına rağmen Service, biyografisine ilişkin bir savunma ortaya koymadı. Aslında kendisinin sessizliği, suçlu bir adamın nolo contendre [suç isnadına itiraz etmeme –ç.n]savunmasının akademideki karşılığıdır.

Service’in biyografisi Amerika Birleşik Devletleri’nde “ısmarlama yazı yazan yazar işi” olarak ifşa edildiyse de, ünlü Alman yayınevi Suhrkamp, Troçki’nin Almanca basımını yayımlama niyetinde olduğunu ilan etti. Yayınevinin Service’inki gibi bir eserle anılmak istemesinin Harvard Universty Press’in yaptığından aşağı kalır yanı yoktur ve en saygın yayınevleri arasındaki entelektüel standartların seviyesinin aşağıya doğru çekilmekte olduğunun rahatsız edici bir göstergesidir. On yıllardır Suhrkamp’ın basım izni verdiği kitaplar en önde gelen yazarların Almanca kitaplarıdır. Yine, Suhrkamp gayet haklı olarak aslında Troçki’nin edebi mirasıyla olan tarihsel bağıyla övünebilirdi. Zira Suhrkamp; Troçki’nin otobiyografisi Hayatım’ı [Mein Leben] Nazilerin Almanya’yı ele geçirmesinden iki sene önce 1931’de basan S. Fischer Verlag’ın içinden çıkmıştır. S. Fischer Verlag’ta editör olan Peter Suhrkamp, Gestapo tarafından 1944 yılında tutuklandı. Bir toplama kampında hayatta kalabilmeyi başardıktan sonra, 1950 yılında S. Fischer Verlag’ın ikiye bölünmesinden sonra kendi adını taşıyan yayınevini kurdu.

Bu şirketin dikkat çekici tarihi göz önüne alındığında, Service’in yüz karası biyografisini Suhrkamp’ın yayımlama kararı, Sovyet çalışmaları alanında uzmanlaşmış Avusturyalı, Alman ve İsviçreli 14 saygın tarihçiyi dehşete düşürdü. Partei für Soziale Gleichheit’daki [artık Sozialistische Gleichheitspartei / Sosyalist Eşitlik Partisi –ç.n.] yoldaşlarım vasıtasıylabu tarihçilere Lev Troçki’yi Savunurken’in Almanca basımı [Verteidigung Leo Trotzkis, Mehring Verlag, 2010]gönderilmişti. Yine Service’in rezil kitabına Profesör Patenaude’ın yazdığı değerlendirme yazısı da ellerine ulaştırılmıştı.

30 Temmuz 2011 tarihinde 14 tarihçi Suhrkamp’a bir mektup göndererek onu biyografiyi yayımlama kararını gözden geçirmeye davet etti. Mektupta şunları belirttiler:

North ve Patenaude, Service tarafından yapılan çok sayıda olgusal hataya işaret etmektedir (bunlar arasında biyografik olgular ve tarihsel olaylar bakımından yanlış bilgilerden, yanlış mekan ve kişi isimlerinden tutun da bariz yanlış aktarımlara kadar örnekler var. Örneğin, Troçki’nin sanat ve edebiyat alanında özerklik ve “taraf tutma” konularındaki tavrı gibi). Service’in kaynakları güvenilir değildir. Çoğu okur için erişilmesi çok zor ve hemen hemen hiç doğrulanamayan kaynakların genellikle ya kitapta iddia edilenlerle alakası yoktur ya da bunlar kitapta yer alanların tam zıddına işaret etmektedir. Kitabın Suhrkamp tarafından verilen ilanının aksine Service, Troçki’yi ve Stalin’i “tarafsız ve özgün” bir tarzda ele almamıştır. Bunun yerine, çalışmasının amacı Troçki’yi kötülemektir ve maalesef kendisi genellikle Stalinist propaganda ile özdeşleşen formülleri kullanmaktadır.^[5]

Tarihçiler mektuplarını birkaç ay boyunca kamuoyuyla paylaşmak istemediler. Suhrkamp’a, yaptıkları itirazı düşünmesi ve Service’in metninin dikkatlice yeniden gözden geçirilmesi için zaman tanımak istiyorlardı. Suhrkamp’tan herhangi bir yanıt gelmemesi üzerine tarihçiler mektuplarını Kasım 2011’de kamuoyu ile paylaştılar. Suhrkamp’ın sessizliğine rağmen tarihçilerin mektubu etkisiz kalmadı. Suhrkamp, Service’in biyografisini yayımlamayı erteledi. Basının konunun üzerine gitmesiyle yayıncı, metnin gözden geçirilmesi için dışarıdan bir editörle anlaşma yapıldığını ileri sürdü.

Biyografisinin Avrupalı son derece saygın 14 tarihçi tarafından kınanmasına ve yayın tarihinin ertelenmesine rağmen Service kitabını kamuoyu önünde hiç savunmadı. Ne var ki, burjuva basında Suhrkamp’a biyografiyi yayımlamaya devam etmesine dair baskı yapan siyasi bir kampanya başlatıldı. Buna yönelik çabalarda en önde gelen rolü Neue Zürcher Zeitung (NZZ)oynadı. Troçki’ye ve Troçkizme karşı olan savaşta, İsviçre geleneksel tarafsızlık politikasına uymamaya karar verdi. NZZ, St. Gallen Üniversitesi’nden Profesör Ulrich Schmid’i, Service’i savunan iki makaleye katkı sunmaya davet etti. Service’in kitabındaki “küçük hatalar” Schmid tarafından ciddiye alınmadı. Her ne kadar Service’in “tarihsel olaylara ilişkin tam olarak doğru olmayan açıklamalar” ortaya koyduğunu, “güvenilmez dipnotlar” kullandığını, “Troçki’yi olumsuz gösteren anıları dikkatle tercih” ettiğini kabul etse de, Schmid’e göre bu hatalar kitabın bütününün taşıdığı değeri düşürmemektedir. “North da Patenaude da,” diye yazıyor St. Gallenli tarihçi, “Troçki’nin devrimci fanatizmine ve şiddete başvurmaya meyilli oluşuna ilişkin Service’in temel eleştirisini çürütecek argümanlar ileri sürememiştir.”

Schmid, Service’in kitabını tamamen siyasal ve ideolojik zeminde savundu. Service’in kabul edilmiş akademik standartlara uyup uymadığı Schmid’e göre konuyla ilgili değildi. Ele alınması gereken tek şey Troçki’nin “devrimci fanatizminin” Service tarafından açığa çıkarılmasıydı.

Suhrkamp, yaklaşık bir senelik bir gecikmeden sonra, Temmuz 2012’de Service’in Troçki’sini nihayet yayımladı. Makyaj niteliğindeki birkaç küçük değişiklik dışında, Suhrkamp’ın basımı kitabın İngilizce özgün basımından hemen hemen hiç farklı değildi.

Lev Troçki’yi Savunurken’in bu genişletilmiş basımında yer alan dört yeni bölümden üçü, Berlin’de, Leipzig’de ve Mainz’da Alman dinleyicilere yönelik yapılan konuşmalardan oluşmaktadır. Bunlar Service’in berbat eserini mazur göstermeye çalışan Schmid’e ve diğerlerine cevap olarak yazıldı. 2010 yılında Amerika Birleşik Devletleri Los Angeles’ta Slav, Doğu Avrupa ve Avrasya Çalışmaları Konferansı’nda sunulan bir yazı da, öldürülmesinden yetmiş yıl sonra tarihsel bir figür olarak Troçki’ye ilişkin bir değerlendirme sunuyordu. Bu konferansta, diğer üçünün aksine polemiğe daha çok yol açacak bir üsluptan kaçınmak mümkün değildi.

Yine Rus tarihçi Roy Medvedev tarafından yazılan bir diğer Troçki karşıtı tahrifatlar yağmuruna da cevap verme zorunluluğu hissettim. Sovyetler Birliği’nin dağılmasından önceki otuz yıl boyunca Medvedev dürüst bir tarihçi olarak uluslararası bir itibar kazanmıştı. Hiçbir zaman Troçkist olmamakla birlikte Medvedev daha önce kaleme aldığı eserlerinde –özellikle de Bırakın Tarih Yargılasın’da– temkinli bir şekilde de olsa Troçki’nin 1917 Ekim Devrimi, Rus İç Savaşı ve Stalinizme karşı mücadelede başat bir rol oynadığını kabul etmişti. Fakat 2010 yılında Medvedev, kendini Putin Rusya’sının gerici iklimine uydurdu. Zamanında savunduğu ilkeleri terk etti ve Troçki’yi çok kaba ifadelerle karaladı.

Bu ikinci basımın yayımlanmasıyla birlikte, Troçki’yi iftira niteliğindeki yalanlara karşı savunmaya yönelik daha fazla çaba sarf etmeye gerek kalmayacağını umut etmek mantıksız olmayacaktır. Fakat bu siyasal açıdan fazla iyimserlik olur. Troçki’nin yaşamı, fikirleri halihazırda devam eden siyasal ve toplumsal mücadelelerin sonuçlarını etkilemeye devam ettiği müddetçe en ateşli tartışmaların konusu olmaya devam edecektir. Troçki’ye yapılan saldırılar sadece tarihsel bir figüre karşı değil fakat sosyalist dünya devrimi vizyonu insanlığın geleceği için bir ilham ve umut kaynağı olarak bugünlere kadar ulaşan birine yöneliktir. Karşıt sınıf güçlerinin çıkarlarından doğan ve bunların ifadesi olan polemikler devam edecektir.

David North

Detroit

7 Mart 2013