Aşağıda, David North’un, Tom Henehan’ın siyasi suikasta kurban gitmesinin beşinci yıldönümünü anmak için 1982’de kaleme aldığı Lev Troçki ve Marksizmin Gelişimi başlıklı makalesinin yeni Türkçe çevirisinin önsözünü yayımlıyoruz. North, Dünya Sosyalist Web Sitesi Uluslararası Yayın Kurulu başkanı ve Sosyalist Eşitlik Partisi’nin (ABD) ulusal başkanıdır. Kitabın Türkçe basımı yakında Mehring Yayıncılık’tan çıkacak.

***

Yazarlar sık sık başlangıçta amaçlamadıkları bir yönde yazma süreci içinde olurlar. Sosyalist Eşitlik’ten yoldaşlar tarafından Türkçeye çevrilmesini içten bir memnuniyetle karşıladığım Lev Troçki ve Marksizmin Gelişimi makalesinin yazılmasında da durum böyleydi.

1982 sonbaharında bu makaleyi yazmamın sebebi, İşçiler Birliği’nin (Amerika Birleşik Devletleri’ndeki Sosyalist Eşitlik Partisi’nin önceli örgüt) önderlerinden biri olan Tom Henehan’ın siyasi suikasta kurban gitmesinin beşinci yıldönümüydü.

Henehan yoldaş, 16 Ekim 1977’de, New York’ta İşçiler Birliği’nin gençlik hareketi Genç Sosyalistler’in düzenlediği bir sosyal etkinliği yönettiği sırada iki silahlı adam tarafından öldürüldü. Saldırı tamamen sebepsizdi. İki saldırgan, sosyal etkinliğin yapıldığı yere dalmış ve kasıtlı olarak bir kargaşa yaratmıştı. Henehan, neler olduğunu anlamak için sosyal kulübün girişine yaklaşırken, saldırganlardan biri tarafından beş el ateş edildi. İşçiler Birliği’nin bir başka üyesi, Jacque Vielot, Tom’un yardımına koşarken ikinci bir saldırgan tarafından vuruldu. Silahlı iki kişi daha sonra olay yerinden kaçtı.

Kendi ciddi yaralarına rağmen, Vielot hâlâ bilinci yerinde olan Henehan’ı arabayla yakındaki bir hastaneye götürmeyi başardı. Tom acil servise götürülmesine rağmen, orada bulunan doktorlar, asla açıklanmayan nedenlerden dolayı, iç kanamasını durdurmak için ameliyata teşebbüs etmediler. Tom hastaneye geldikten yaklaşık 90 dakika sonra acil serviste öldü. Henüz 26 yaşındaydı.

Tom Henehan cinayeti, Amerikan ve uluslararası işçi sınıfını özverili, kendini adamış ve son derece yetenekli bir savaşçıdan yoksun bırakan siyasi bir suçtu. Tom, yalnızca dört buçuk yıldır hareketin içinde olmasına rağmen, İşçiler Birliği ve Dördüncü Enternasyonal’in Uluslararası Komitesi’ndeki yoldaşları tarafından takdir ediliyordu. 16 Mart 1951’de Wisconsin’de doğan ve Michigan’da büyüyen Tom, 1973 baharında, halen New York’taki Columbia Üniversitesi’nde öğrenciyken İşçiler Birliği’ne katıldı. Tom’un İşçiler Birliği’ne katılma kararı, öğrenci radikalizmi dalgası yatıştıktan sonra gelmişti; protesto siyasetiyle ilgilenen hali vakti yerinde orta sınıf gençliği, kariyerizme, kendine hizmet eden yaşam tarzı ve kimlik siyasetine yöneliyordu.

Ancak Tom Henehan, İşçiler Birliği’nin işçi sınıfına doğru siyasi yöneliminden ve partinin dünya Troçkist hareketinin 1920’lere dayanan tarihsel mücadelelerindeki köklerine yaptığı vurgudan etkilenmişti. Tom’un bir Marksist olarak eğitimi, İşçiler Birliği kendi siyasi gelişiminde kritik bir dönemden geçerken gerçekleşti. ABD’deki Sosyalist İşçi Partisi’nin (SWP) Dördüncü Enternasyonal’in Uluslararası Komitesi’nden ayrılmasına karşı İşçiler Birliği’ni kurmuş olan Tim Wohlforth, 1974’te, önceki 14 yıl boyunca savunduğu ilkeleri ve programı reddederek yeniden SWP’ye katıldı. Wohlforth’un dönekliği, İşçiler Birliği kadroları içinde hiçbir destek görmedi. İşçiler Birliği’nin genç üyeleri, Uluslararası Komite’nin Sosyalist İşçi Partisi’nin Troçkizmi terk etmesine –bu, SWP’nin 1963’te Pablocu Birleşik Sekreterlik ile yeniden birleşmesi ile örneklenmişti– karşı çıkması temelinde kazanılmış ve eğitilmişlerdi.

İşçiler Birliği, Wohlforth’un ihanetine, Dördüncü Enternasyonal tarihine yönelik çalışmasını yoğunlaştırarak ve Pablocu revizyonizme karşı uzun süredir verilen mücadelede ortaya çıkan teorik ve siyasi sorunları özümseyerek yanıt verdi.

Henehan yoldaşın öldürülmesinin beşinci yıldönümü yaklaşırken, niyetim onun siyasi çalışmalarına odaklanmak ve İşçiler Birliği’nin inşasına yaptığı üstün katkıyı onurlandırmaktı. Bununla birlikte, Tom’un hayatının gözden geçirilmesi şu kritik soruları gündeme getiriyordu: Troçkist harekete katılanlar nasıl eğitilirler? Marksist-Troçkist bir kadro hangi süreç üzerinden geliştirilir? Devrimci partinin günlük faaliyeti ile Dördüncü Enternasyonal’in tarihi arasındaki ilişki nedir?

Bu sorular, Dördüncü Enternasyonal’in Uluslararası Komitesi içinde büyüyen kriz bağlamında olağanüstü bir aciliyet kazanmıştı. Tom’un suikasta uğramasının yıldönümünü anan makalenin yazılmasından önceki haftalarda, Britanya’daki İşçilerin Devrimci Partisi’nin (WRP) –o zamanlar Uluslararası Komite’nin en deneyimli ve önderlik eden şubesinin– Pablocu oportünist siyasete doğru kaymasının kapsamlı bir eleştirisi üzerinde çalışmaya başlamıştım. WRP’nin 1970’lerin ortalarından başlayarak Ortadoğu ve Afrika’daki bir dizi burjuva milliyetçi hareket ve rejim ile geliştirdiği ilişkiler, beraberinde Troçki’nin sürekli devrim teorisinde tanımladığı stratejik yönelimden tam bir kopuşu getirmişti. Aynı zamanda, WRP’nin Britanya içinde izlediği politikalar, partinin yayın organı TheNewsline’da sendika bürokrasisinin ihanetlerine sunulan dalkavukça mazeretlerle birlikte açık bir şekilde oportünist bir karakter kazanmıştı.

İşçilerin Devrimci Partisi’nin, başlıca liderlerinin –Gerry Healy, Michael Banda ve Cliff Slaughter– 1950’lerde ve 1960’larda Stalinizme ve Pablocu oportünizme karşı savundukları işçi sınıfının siyasi bağımsızlığını tesis etmeye yönelik Troçkist stratejiden geri çekilmesinin üzeri, diyalektik maddeciliğe yapılan hileli başvurularla örtülmüştü. Healy’nin “biliş pratiği” dediği şey, öznel izlenimcilik ile sınırsız pragmatizmin eklektik bir bileşimiydi. Healy buna sahte Hegelci jargonun gösterişçi kullanımı yoluyla derinlik görüntüsü vermeye çalışıyordu. Dahası, WRP önderlerinin –siyasi analizle tamamen ilişkisiz ve Marksizmle kesinlikle hiçbir ilgisi olmayan– “felsefi yöntem”e odaklanmaları, Troçki’nin yazılarının ve Dördüncü Enternasyonal’in Uluslararası Komitesi’nin mirasını oluşturan kritik belgelerin incelenmesine boş verilmesini amaçlıyordu.

Henehan’a saygı makalesi taslağının hazırlanması başlar başlamaz, WRP’ye karşı gelişmekte olan eleştiride kafamı meşgul eden teorik ve siyasi meselelerin ifade bulması kaçınılmazdı. Ölümünden beş yıl sonra Tom Henehan için saygı duruşu, bir devrimci kadro olarak onun eğitiminin dayandığı ilkelerin, programın ve gerçek Marksist yöntemin savunulmasını gerektiriyordu. Böylece, Tom’un yaşamının onurlandırılması, İşçilerin Devrimci Partisi’nin Troçkizme ihanetine yönelik bir eleştirinin ilk kez detaylandırılması biçimini aldı. Makaleler, İşçilerin Devrimci Partisi’ne özel olarak atıfta bulunmuyordu. Ancak Healy, Banda ve Slaughter, Tom Henehan’a övgümün, onların açıkça Marksist teoriyi oportünistçe tahrif etmelerine karşı yöneltilmiş olan siyasi çıkarımlarını fark etmekten kesinlikle geri kalmadılar. Onlar, şu gözlemden özellikle rahatsız oldular:

Revizyonistler ve her türden siyasi şarlatanlar, politikalarını ve ilkelerini sürekli olarak verili anın doğrudan ve pratik gerekliliklerine dayandırırlar. Uluslararası işçi hareketi tarihinin ciddi bir şekilde incelenmesinden, onun belirli bir yasaya tabi gelişiminin bilgisinden çıkan ve buradan hareketle onun nesnel deneyimlerini sürekli eleştirel biçimde yeniden ele alan ilkeli yaklaşımlar, bu pragmatistlere tümüyle yabancıdır. Onların politikadaki düsturu, “biraz başarı getirdiği sürece, her şeye kabul” şeklindedir. Tarihe ilgi gösterirlerse, bu basitçe bağlamından koparılmış bir alıntıyı kullanmak veya Troçkist hareketin ya da daha muhtemel olarak, bir birey olarak Troçki’nin geçmişteki başarılarına yapılan salt sembolik göndermelerle mevcut oportünizmlerini gizlemek içindir.

WRP’nin yöntemi tahrif etmesinin başlıca temsilcileri olan Healy ve Slaughter, şu açıklamadan da hiç memnun değildi:

Troçkist hareketin tarihsel gelişiminin gerçek bilgisine sahip olmaksızın diyalektik maddeciliğe yapılan göndermeler, yalnızca boş olmakla kalmaz; böylesi boş göndermeler, diyalektik yöntemin gerçek bir çarpıtmasına zemin hazırlarlar. Teorinin kaynağı düşüncede değil; nesnel dünyadadır. Bu yüzden, Troçkist hareketin gelişmesi sınıf mücadelesinin taze deneyimlerinden türer ve hareketimizin tarihsel olarak edinilmiş bütün bilgisi bu deneyimler üzerine yerleştirilmiştir.

Eleştirim WRP’nin diyalektiği çarpıtmasına ve tahrif etmesine yönelik olsa da, eleştirimin Uluslararası Komite’nin karşıtları tarafından diyalektiği itibarsızlaştırmak ve Marksist siyasetin felsefi temellerini baltalamak amacıyla yanlış şekilde sunulup siyasi kötü niyetle istismar edilebileceği tehlikesine de kayıtsız değildim. Bu nedenle, maddeci tarih anlayışıyla tutarlı bir şekilde uygulanan diyalektik yöntem ile Lev Troçki’nin çalışmaları arasındaki temel bağı vurguladım.

Lev Troçki’nin yazılarını ciddi ve sistematik olarak inceleyenler ki bu, İşçiler Birliği ve Uluslararası Komite’deki her kadronun teorik gelişimi için esastır, diyalektik yöntemin muazzam zenginliğini keşfedeceklerdir. Troçki’nin Stalinizme karşı yürüttüğü mücadelenin tüm içeriğini, çıkarları bu tarihi mücadeleler aracılığıyla tezahür etmiş ve etmeye devam eden toplumsal güçlerin incelenmesinden bağımsız olarak, mekanik bir şekilde metafiziğe karşı diyalektik sorununa indirgemek elbette yanlış olur. Bununla birlikte, Stalinist bürokrasiye karşı mücadelenin gelişimindeki her aşamanın, bürokrasinin öznel idealist metafiziğine karşı diyalektik maddeci yöntemin derinleştirilmesini gerektirdiğine şüphe yoktur. Felsefe partizandır; yani, teori sınıfsal bir meseledir. Stalin’in, başlangıçta onu proletaryaya düşman toplumsal güçlerin basınçları karşısında savunmasız kılan eklektizmi ve idealizmi, dünya krizinin gelişmesinde belirli bir noktada, Sovyet bürokrasisinin ve dolayısıyla dünya emperyalizminin maddi çıkarlarına bağlı hale gelmiştir.

Ayrıca maddeci diyalektiğin Bolşevik Parti ve 1917 Ekim Devrimi’nden sonra kurulan Komünist Enternasyonal’in çalışmalarıyla ilişkisini netleştirmeye çalıştım:

Kautsky ve Sosyal Demokrat liderlerin çoğunluğu tarafından “kullanışsız bir şey” olarak görülen diyalektik yöntem, Lenin ve Troçki önderliğinde yeniden canlandırıldı, zenginleştirildi ve Komünist Enternasyonal’de Marksist strateji biliminin, siyasi perspektiflerin ve devrimci eylemin metodolojik temeli olarak hak ettiği yere geri getirildi. İç savaşlar çağında, siyasi durumdaki ani, “bir gecede olan” değişiklikler, dünya ölçeğinde sınıfsal güç ilişkilerinde günden güne yaşanan değişimler, siyasi savaş alanında soldan sağa ve sağdan sola ani hareketler, yalnızca diyalektik yöntemin proletaryanın tarihsel görevine uygun olduğunu kanıtlanmıştır. Marx’ın da yazacağı gibi: diyalektik, akademik tartışma için bir neşter değil, sınıf savaşının bir silahıdır. Başın tutkusu değil; devrimci tutkunun başıdır. Dördüncü Enternasyonal’in Uluslararası Komitesi, bugün dünya Troçkist hareketinin kadrolarını işte bu ruhla eğitmektedir.

Lev Troçki ve Marksizmin Gelişimi’nin ilk iki bölümü, İşçiler Birliği’nin haftada iki kez yayımlanan yayın organı Bulletin’in 15 ve 19 Ekim 1982 tarihli sayılarında yayımlandı. 22 Ekim 1982 Cuma günü, Healy’ye Marksist metodolojinin idealist tahrifine karşı çıktığımı bizzat bildirdim. Bunun hemen ardından Healy ile şiddetli tartışmaların olduğu bir dizi toplantı yapıldı.

Amerika Birleşik Devletleri’ne döndükten sonra, makalenin üçüncü ve dördüncü bölümlerini yazdım ve bunlar Bulletin’in 23 Kasım ve 14 Aralık 1982 tarihli sayılarında yayımlandı. Bu noktada, makalenin teorik ve siyasi çıkarımları, yani WRP’nin Dördüncü Enternasyonal mirasını oportünistçe reddetmesine yönelik temel eleştirisi, WRP liderleri tarafından açıkça anlaşılmıştı. Ekim ayında Healy’nin “biliş pratiği”ne yönelik eleştirilerime katıldığını ifade etmiş olan Slaughter, aniden tutum değiştirdi ve 18 Aralık 1982’de Londra’da yapılan bir toplantıda, beni Amerikalı bir pragmatist olmakla suçladı.

Verdiğim yanıtta, Lev Troçki ve Marksizmin Gelişimi’nde yöntem meselesine ayrılmış çeşitli paragraflardan alıntı yaptım ve Slaughter’dan, bu satırların pragmatizme nasıl sempati gösterdiğini tam olarak açıklamasını istedim. Meydan okumayı kabul etmemeyi seçti.

Bu makale The Newsline’da hiçbir zaman yayımlanmadı. İşçilerin Devrimci Partisi’nin oportünist yozlaşması hızlanarak Şubat 1986’da örgütün siyasi parçalanması ve Uluslararası Komite’den ve Troçkizmden kopması ile sonuçlandı. Bölünmenin ardından, makale Uluslararası Komite içinde geniş çapta dağıtıldı ve tüm şubelerin basınında yayımlandı.

Tom’la birlikte çalışan ve onun anısını belleğinde saklayan Sosyalist Eşitlik Partisi ve Uluslararası Komite’deki eski kuşak yoldaşlar, bu anma yazısının, yeni kuşak sosyalizm savaşçılarının gayretleri sayesinde Türkçede yer bulmasından duyduğum memnuniyeti paylaşacaktır. Dünyanın dört bir yanında gelişmekte olan Troçkist devrimciler kuşağı, Tom Henehan’dan ilham alacaktır. Bu yeni basım, Tom’un savunmak için hayatını feda ettiği Dördüncü Enternasyonal’in Uluslararası Komitesi’nin ilkelerinin ve programının dünya çapında artan etkisine tanıklık etmektedir.

David North

5 Ekim 2021